W ostatniej serii artykułów z cyklu #popsychologicznemu, przybliżaliśmy kwestie cech osobowości, zgodne z teorią Wielkiej Piątki. Dziś natomiast, chcielibyśmy rozpocząć dyskusje dotyczącą zaburzeń osobowości. Kiedy możemy zatem mówić, o takich właśnie zaburzeniach?
Celem i funkcją osobowości, jest przystosowanie nas do zmieniających się okoliczności życia, sprostanie wyzwaniom oraz podejmowanie zachowań prowadzących do realizacji naszych potrzeb. Wszystkie te funkcje może spełniać osobowość zdrowa i dojrzała, niestety czasami, gdy brakuje odpowiednich warunków środowiskowych oraz w wyniku indywidualnej podatności, u niektórych osób wykształca się nieprawidłowy wzorzec funkcjonowania.
Obecnie klasyfikuje się 10 takich wzorców, które należą do wspólnej grupy zaburzeń osobowości.
Zaburzenia osobowości, to według klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5, 2013, utrwalony wzorzec zachowania oraz doświadczania emocji, który jednak różni się od tego, co jest oczekiwane w danej kulturze. Jego wyjątkowość nie jest jednak korzyścią ani dla posiadacza, ani dla otoczenia. Przejawia się w co najmniej dwóch, z niżej wymienionych obszarów:
1) sposób postrzegania siebie, innych, wydarzeń (np. „nikomu nie można zaufać”, „muszę być w centrum uwagi”)
2) ekspresja emocji (np. nadmierne ich wyrażanie)
3) funkcjonowanie w relacjach (np. lęk przed bliskością)
4) kontrola impulsów (np. zachowania samouszkadzające)
Wzorce poszczególnych zaburzeń osobowości są sztywne i dominują w większości sytuacji życiowych. Powodują cierpienie i przynoszą straty. Zobrazować to można na przykładzie osoby z unikowym zaburzeniem osobowości, która choć bardzo by chciała, ale nie jest stanie stworzyć bliskiego związku z drugą osobą, ponieważ jej wzorzec „każe” jej się wycofać w obawie przed odrzuceniem, wyśmianiem czy negatywną oceną.
Diagnoza zaburzeń osobowości wymaga stwierdzenia, ze dany wzór występuje przez długi czas i ma wczesny początek - najczęściej pojawia się już w dzieciństwie lub w okresie dorastania. Ostanie kryterium wymaga wykluczenia innych możliwych zaburzeń, substancji i stanów medycznych, mogących powodować dany sposób funkcjonowania.
Zaburzenia osobowości to wciąż temat, o którym mówi się mało. Dominuje tutaj wiele stereotypów, rzadko jednak wskazuje się na to, skąd owe zaburzenia mogły się pojawić oraz co mogło na ich rozwój wpłynąć. Stawiając sobie zatem pytanie, o źródło takich właśnie zaburzeń, nie jesteśmy w stanie udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ani wskazać jednego schematu, zgodnie z którym u danej osoby na pewno się one wykształcą bądź z pewnością nie wystąpią.
Zgodnie z modelem bio - psycho - społecznym, czynniki mające wpływ i predysponujące do wykształcenia się zaburzeń osobowości, podzielono na trzy kategorie. Wystąpienie przyczyny z jednej grupy, nie wyklucza sytuacji, w której rozwój zaburzenia wynika także z czynników należących do pozostałych grup. Nie można także powiedzieć, że każda z przyczyn, ma równy wpływ na powstawanie zaburzeń, jakkolwiek są one ze sobą w interakcji.
Pierwszą grupą przyczyn są czynniki biologiczne. Wykazano, że niektóre zaburzenia osobowości (jak np. zaburzenie antyspołeczne), mogą być dziedziczone z pokolenia na pokolenie.
Inną biologiczną przyczyną, jest określony typ temperamentu - tzw. „temperament trudny” (wysoki poziom lęku, unikanie nowego, płaczliwość, trudności w przystosowaniu się, częste wybuchy złości). Wśród tej grupy czynników, wymienia się także nieprawidłowości związane z wydzielaniem neuroprzekaźników oraz dysfunkcje mózgu.
Druga grupa przyczyn, to czynniki psychologiczne. Znajdują się tutaj takie zmienne jak: poczucie własnej wartości, umiejętność radzenia sobie ze stresem, przekonanie o własnej skuteczności, przebieg procesów poznawczych, oraz cechy osobowości.
Grupa trzecia, to czynniki społeczne. W tym przypadku, bardzo istotny wpływ mają doświadczenia z wczesnego dzieciństwa, relacje z najbliższymi (rodzicami, rodzeństwem) oraz z rówieśnikami. Historie osób zmagających się z zaburzeniami osobowości, często wiążą się z doznaniem silnych urazów psychicznych ze strony bliskich osób (przemoc emocjonalna, fizyczna, wykorzystanie seksualne, chaos rodzinny).
DSM-5, czyli aktualna klasyfikacja zaburzeń psychicznych, przygotowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, wyróżnia 10 zaburzeń osobowości. Oczywiście każde z nich ma własną specyfikę i historię, zauważono jednak, że niektóre zaburzenia wykazują tendencje do podobieństwa zdecydowanie większego, niż w pozostałych przypadkach. Zdecydowano się zatem, na podzielenie wszystkich 10 osobowości na mniejsze grupy, czyli wiązki:
a) wiązka A (tzw. zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne)
b) wiązka B (tzw. zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne)
c) wiązka C (tzw. zaburzenia obawowo-lękowe)
Wiązka A mieści w sobie 3 zaburzenia: schizoidalne, schizotypowe oraz paranoiczne. Charakterystyczna dla tych zaburzeń, jest dziwaczność zachowań oraz nieumiejętność oraz niechęć do tworzenia relacji z innymi ludźmi. Osoby z tą osobowością są nieufne, podejrzliwe, chłodne i wycofane społecznie.
Kolejna grupa - wiązka B, obejmuje zaburzenie: narcystyczne, histrioniczne, antyspołeczne i graniczne (borderline).
Przeżywanie silnych i niekontrolowanych emocji, ciągłe zwracanie na siebie uwagi, lekkomyślność oraz impulsywność zachowań to specyfika zaburzeń z wiązki B.
Do ostatniej wiązki, czyli C, przynależą zaburzenia osobowości: obsesyjno-kompulsywne, unikowe, zależne.
Pacjenci z tej grupy najczęściej przeżywają lęk, nerwowość, napięcie. Są bardzo ostrożni i wrażliwi na odrzucenie. Przeważnie trudni im się zrelaksować i poczuć komfortowo z powodu towarzyszącego im niepokoju.
Leczenie zaburzeń osobowości
W leczeniu zaburzeń osobowości, podstawową formą leczenia jest psychoterapia. W zależności od Pacjenta i jego preferencji, istnieje możliwość wyboru spośród kilku nurtów terapeutycznych o udowodnionej skuteczności.
W pierwszym ze wspomnianych nurtów, znajduje się psychoterapia psychodynamiczna, będąca długoterminowa terapia, która zazwyczaj trwa kilka lat, choć nie jest to regułą. Spotkania mogą odbywać się 1 lub 2 razy w tygodniu, a w obrębie tego rodzaju psychoterapii, istnieje wiele różnych podejść.
Drugą, a zarazem szczególnie polecaną formą terapii przy leczeniu zaburzeń osobowości, jest psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP - Transference - Focused Psychotherapy).
W obrębie trzeciego nurtu psychoterapii, a więc terapii poznawczo - behawioralnej, ostatnimi czasy, pojawiło się dużo podjeść skoncentrowanych na pracy z Pacjentami z zaburzeniami osobowości. Są to m.in. terapia schematu oraz terapia dialektyczno-behawioralna. Podobnie jak w przypadku podejścia psychodynamicznego, z uwagi na konieczność zmiany schematów myślenia i zachowania, które były rozwijane latami i stosowane automatycznie, praca terapeutyczna może trwać tu przez dłuższy czas.
W niektórych przypadkach, w leczeniu zaburzeń osobowości, stosuje się farmakoterapię. Ma to miejsce np. wtedy, gdy Uczestnik terapii ma okresowe silne stany depresyjne, psychotyczne lub lękowe, które znacznie utrudniają mu one codzienne funkcjonowanie. Leki są jednak stosowane doraźnie, o ile oprócz zaburzeń osobowości, Uczestnik terapii nie ma zdiagnozowanych innych zaburzeń wymagających stałego leczenia farmakologicznego.
W kolejnych artukułach, przybliżmy poszczególne zaburzenia osobowości wraz z ich charakterystyka. Tymczasem zachęcamy kontaktu z nami pod numerem 573 921 771 lub adresem [email protected]
